دور نگه داشتن برنج از موش و جونده
هر سال آفت ها از طریق تغذیه ،از بین بردن و آلوده نمودن شلتوک ها و برنج های آسیاب شده انباری ، میلیون ها دلار ضرر و زیان وارد می کنند.عمومی ترین آفات برنج های ذخیره شده جوندگان و حشرات هستند.
خبر خوب این است که اگر گام هایی در جهت ممانعت از هجوم و آلودگی برداشته شود،تمامی این ضرر و زیان ها قابل پیشگیری هستند.
سازمان پژوهش های بین المللی برنج اگاهی هایی را در این باره داده است و برای آسیاب های برنج و مخازن ذخیره سازی راههایی را معرفی کرده است که می توانند جهت به حداقل رساندن آسیب پیموده شوند.
حشرات
هر گونه از حشرات در درجه حرارت ها و رطوبت های خاصی بیشترین سازگاری و رشد و نمو را دارند.بهترین درجه حرارت برای غالب حشرات 25 تا 35 درجه سانتیگراد است و اغلب آن ها رطوبت های حدود 70 درصد را می پسندند.بیشتر حشرات نمی توانند در شرایط خیلی خشک،خیلی سرد(کمتر از 5 درجه سانتیگراد) یا خیلی داغ(بیش از 45 درجه سانتیگراد) باقی بمانند.
فعالیت حشرات و زاد و ولد آن ها تابع تغییر روشنایی است.برای مثال بیدها بیشترین فعالیت را در سپیده دم و غروب دارند.این زمان ها بهترین وقت است که بازرسی های چک و کنترل حشرات پروازی صورت گیرد.نور مصنوعی به کاهش فعالیت و زاد و ولد بیدها منجر می شود.
اغلب آفات ذخیره ای کیسه ها را بهتر و سریعتر از غلات بسته بندی نشده مورد هجوم قرار می دهند و این به خاطر وجود فضاهای بازی است که در کیسه ها وجود دارد.اندازه،سطح بافته ها و مواد مغذی داخل غلات نیز در قابلیت حمله آفت ها بی تاثیر نیستند.
حشرات برنج های ذخیره شده به اولیه و ثانویه تقسیم می شوند.حشرات اولیه آن هایی هستند که لاروشان از مغز غلات تغذیه می کنند.این ها شامل شپشک برنج، بید غلات وکرم کشتی است.حشرات ثانویه از قبیل سوسک های دندانه دندانه غلات و سوسک های قرمز زنگاری آرد از بیرون غله تغذیه می کنند،هر چند ممکن است با خوردن پوسته بیرونی ، سر از درون غله هم در بیاورند.
IRRI اعتقاد دارد که مدیریت حشرات ذخیره ای باید با رویه های جامع و سلسله مراتبی صورت گیرد.
یک سیستم کنترل آفت موثر مشتمل است بر:
خشک و ذخیره کردن تمیز،دانه خشک
ضد عفونی سیستم ذخیره و
کنترل و جلوگیری از هجوم آفت در طی
دوره ذخیره سازی
دانه ها قبل از ذخیره سازی باید حداقل تا 14 درصد رطوبت خشک شوند و این درصد باید در بذرها و تخم ها به کمتر از 12 درصد برسد.دانه ها نیاز دارند که خشک بشوند اما ترک نخورند،زیرا دانه های ترک خورده راحت تر در معرض هجوم آفات قرار می گیرند.این امر موجب می شود که خشک کردن دانه در نرخ و درجه حرارتی باشد که به آن آسیب وارد نکند.اولین مرحله از خشک کردن دانه برداشت شده در رطوبت های بین 25 و 18 درصد صورت می گیرد که در درجه حرارت های 50 تا 60 درجه سانتیگراد قابل انجام است.
بعد از این مرحله،دانه برای 4 ساعت تحت حرارت یا سرما قرار می گیرد.خشک کردن از 18 درصد تا 14 درصد رطوبت باید خیلی آرامتر انجام گیرد و درجه حرارت نباید از 42 درجه سانتیگراد بالاتر برود.
مکان ذخیره دانه باید کف ضد نم و سقف و دیوار ضد آب داشته باشد و از آنجا که تدخین محتمل است باید خوب آب بند باشد.برنج های ذخیره شده در کیسه ها باید روی پالت ها قرار گرفته و دست کم 50 سانتیمتر از دیوار فاصله داشته باشد.
سیستم ذخیره ای بی منفذ دانه کاملا موثر می باشد.با داشتن یک اتمسفر آب بند، حشرات از اکسیژن استفاده می کنند و دی اکسید کربن پس می دهند و در نهایت در مدت 5 تا 10 روز از طریق از دست دادن آب بدن و خفگی می میرند.
ضد عفونی نیاز به این دارد که قبل از ذخیره سازی، تمیز سازی کلی و سیستماتیک تمام سطوح در معرض هجوم انجام گیرد.باقیمانده دانه های قدیمی باید نابود شده و یا بیرون برده شود.سازه های ذخیره می توانند با حشره کش هایی از قبیل مالاتیون، فنیتروتیون یا دلتامترین مورد عمل قرار گیرند.
اولین گام در کنترل مشکل آفت تعیین سطح آلودگی است و تنها بعد از آن روش مناسب کنترل اعمال می گردد.کل انبار باید مرتبا چک شود و بهتر است که این کار هر دو هفته یکبار صورت گیرد.از تمام دانه ها باید نمونه های تصادفی گرفته شود و از لحاظ آلودگی چک شود.اگر بیش از 4 حشره در هر کیلوگرم دیده شود،لزوم مبارزه اجتناب ناپذیر است.یک قاعده سرانگشتی کیسه های نمونه برداری شده استفاده از جذر کل اندازه است.به عنوان مثال اگر 100 کیسه داشته باشیم نمونه ها باید از 10 کیسه برداشته شوند.
تدخین کننده ها در کنترل آفات ذخیره ای موثر هستند زیرا به پنهانی ترین و دورترین نقاط انبار هم نفوذ می کنند.IRRI گزارش می دهد که محدوده ایمنی مواد شیمیایی تدخین کننده که امروزه قابلیت استفاده دارند تنها به دو مورد فسفین و دی اکسید کربن محدود شده است.
تدخین فسفینی با استفاده از قرص ها و حبه هایی که در تماس با رطوبت هوا گاز فسفین آزاد می کنند صورت می گیرد.وقتی حشرات محیط مسدود در تماس با ماده تدخین شده قرار می گیرند،در هر شکلی که باشند(تخم، لارو،شفیره و بالغ) می میرند.اگر فسفین به درستی استفاده شود و دانه بطور مناسب هوادهی شود گاز نه به دانه آسیب می زند و نه باقیمانده ای در آن باقی می گذارد که سلامتی مصرف کننده را به مخاطره بیندازد.
در استفاده از فسفین باید مراقبت شدید صورت گیرد زیرا گاز برای انسان بسیار سمی است.تدخین(دود دادن) باید در فضای کاملا مسدود انجام شود و به مجرد اینکه زمان مجاورت تمام شد دانه باید هوادهی گردد.قبل از ورود،انبار باید از لحاظ گاز باقیمانده کنترل گردد.
نوع دیگر تدخین استفاده از دی اکسید کربن است که در انبار جای اکسیژن را می گیرد.این امر بخوبی تولید مواد شیمیایی سمی در خونشان، حشرات را خفه کرده و آب بدنشان را می گیرد.برای موثر بودن،میزان دی اکسید کربن باید تا زمان مرگ حشرات بالا نگه داشته شود.زمان مورد نیاز در معرض قرار گیری وابسته به درصد دی اکسید کربن و درجه حرات غله است.در استفاده از این روش باید در نظر داشت که هزینه تدخین توسط دی اکسید کربن بالاست.
کنترل بعضی از حشرات از قبیل سوسک زنگاری دانه می تواند با استفاده از غبار غیر سمی ساخته شده از دیاتومه پیش از تاریخ صورت گیرد.وقتی حشره در تماس با این غبار قرار می گیرد، پوشش مومی روی اسکلت بیرونی جذب می شود و سوسک ها را دمرو نگه می دارد تا زمانی که در اثر از دست دادن آب بدن بمیرند.محصول که خاک دیاتومه است روی دانه بارگذاری شده در انبار عمل می کند و عمل ، وقتی روی دانه خشک برداشت شده صورت گیرد موثرتر است.کنترل می تواند تا 5 الی 6 هفته انجام گردد.
جوندگان
تخمین زده شده است که موش ها و جوندگان در هر سال به بیش از یک درصد محصولات غله ای آسیب می رسانند.این مقدار در کشورهای در حال توسعه بین 3 الی 5 درصد گزارش شده است.توسط جوندگان بیش از 50 بیماری به انسان منتقل می شود که از آن میان حصبه، جرب و شبه حصبه را می توان نام برد.با این حساب،معلوم است که چرا برنج را باید از دسترس جونده ها و موش ها خارج کرد.
جونده ها روزانه حدود 25 گرم غذا می خورند.این مقدار برای موش ها 4 گرم است.جدا از خوردن دانه های ذخیره شده، جونده ها می توانند آن ها را با ادرار،مدفوع،مو و عوامل پاتوژنیک آلوده سازند.از آنجا که حذف آلودگی فوق العاده مشکل است،توده برنج آلوده باید برای مصرف انسان غیر مجاز اعلام شود.آن ها می توانند از طریق جویدن به پالت ها،کیسه ها و سازه های انبار آسیب وارد کنند.
نشانه هایی که دال بر وجود جونده ها در برنج است عبارتند از:
فضله های موش
مسیر و جای حرکت(نشانه های تیره چرب) که می توانند در راستای دیوارها، فنس ها یا در میان سازه ها و بناها یافت شوند.
جای پا و علامت دم در خاک و غبار
اثر ادرار که در نور فرابنفش حالت فلورسنت(تشعشع) دارد.
دانه های جویده شده و نشانه های جویدگی روی کیسه، در،کابل و مواد دیگر
لانه های گوشه و سقف و دالان های بیرون خانه
جونده ها جاهایی را می پسندند که در آن ها غذای فراوان، جاهای حفاظت شده برای ساخت حفره و آشیانه، مناطق پنهانی و دسترسی برای محصولات وجود داشته باشد.روش های پیشگیری که می تواند بخشی از برنامه جامع کنترل باشد مشتمل است بر:
تمیز نگهداری انبار از هر دانه ریخته شده
ذخیره منظم گونی ها و کیسه ها رای پالت، اطمینان از اینکه یک فاصله یک متری بین توده ها وجود دارد.
جور کردن کیسه های قدیمی یا خالی و ورقه های تدخین روی پالت ها و اگر ممکن است، جداسازی منطقه از تاسیسات ذخیره
نداشتن زباله در جایگاه ،به طوری که جونده ها جایی برای پنهان شدن یا لانه سازی نداشته باشند.
عاری کردن اطراف جایگاه ازعلف هرزهای بلند، زیرا جونده ها فضاهای خالی را دوست ندارند.
عاری کردن اطراف جایگاه از آب راکد،زیرا این نوع منابع نیازهای آشامیدنی جونده ها را مرتفع می سازند.
